OSTATNI BRZEG

[PRZEDPREMIEROWO]

NEVIL SHUTE

"Trzeba żyć w nowym świecie i w miarę możności zapomnieć o świecie dawnym."

Znaczenie kryjące się za słowem człowiek wybrzmiewa jednocześnie dumą i przerażeniem. Natura ludzka odbija się od ścian dobra i zła, kotłuje w mieszance sprzecznych uczuć, doprowadza do skrajnych interpretacji. Nevil Shute proponuje czytelnikowi spojrzenie w głąb najbardziej mrocznych i najbardziej szlachetnych pobudek naszego gatunku. Człowiek sam oczyszcza planetę ze swojej obecności na niej, doprowadza do wybuchu i eskalacji wojny atomowej, wymazuje gatunek ludzki z Ziemi. Północną półkulę doszczętnie wypala wybuchami bomb atomowych. Po kilku miesiącach promieniotwórcza chmura dociera do południowych obszarów. Katastrofa na skalę globalną, od jej skutków nie ma ucieczki, świadomość nieuniknionego przenika każdy element życia resztki ocalałych.

Bardzo podobało mi się nakreślenie postawy mieszkańców Australii wobec zbliżającej się do nich nuklearnej śmierci. Z jednej strony osobliwe zachowanie w obliczu zagłady i nadciągającego końca, z drugiej walka o pozostanie w dotychczasowej rutynie zwykłej codzienności i godne zakończenie życia. Wewnętrzne rozterki, krzyk rozpaczy, poczucie oszukania, pragnienie zaprzeczenia, nie wypływają na zewnątrz, chowane są za pozorami akceptacji, spokoju, tonowania emocji, czy wymownych niedopowiedzeń. Rodzi się zadziwiająca nieustępliwość wobec dopuszczenia negatywnych myśli, choć nieodwracalność konsekwencji wojny krąży w krwiobiegu każdej osoby, nie ma od niej ratunku i wyjścia, człowiek dociera na ostatni brzeg morza życia.

W obliczu ostatecznej tragedii nie ma już miejsca na rozpacz, gniew i zemstę, pozostaje jedynie trwanie do ostatniej chwili w świadectwie tego, co było, co miało istotne znaczenie dla jednostki. Bohaterowie wyciągają jak najwięcej przy narastających toksycznością warunkach. Trwają w kontrolowanej iluzji robienia kariery, realizacji marzeń, odkrywania miłości, macierzyństwa i rodzinnego szczęścia. Działają po swojemu, w zgodzie z wpojonymi tradycjami, bez osądzania innych i narzucania własnej woli. Liczy się najmniejszy detal życia, nieco inny dla każdego, ale wynikający z tych samych elementów egzystencji, szybko zmierzającej ku straszliwemu finałowi. Szokuje bierność i stagnacja, albo wręcz przeciwnie, wzbudza podziw i poważanie.

Jako gatunek człowiek wykazuje się ogromną infantylnością wobec szacunku życia, czyni to na przestrzeni tysięcy lat, ale teraz niczym obrażone rozkapryszone dziecko tupie nogą, zezwala dojść do głosu złym emocjom i pomysłom, doprowadza do nuklearnej eksplozji, i nagle staje się zupełnie bezsilny wobec własnej głupoty. Zdecydowanie antywojenny apel wypływa ze stron książki. Czytelnik podąża tropem trwogi wobec kruchej równowagi mocarstw, politycznego klimatu lat pięćdziesiątych i sześćdziesiątych ubiegłego wieku. Niespieszne tempo akcji intensyfikuje mieszane odczucia i sprzyja refleksjom. Dostrzega się specyficzny koloryt społeczny tamtych czasów, choćby w relacjach mąż i żona, dla współczesnych już lekka sztuczność w dialogach, ale to dowód, że poruszamy się w obszarze klasyki, co mnie zawsze przyciąga. 

Tytuły z serii „Wehikuł czasu”, klasyki SF, przybliżone na Bookendorfinie to: "Człowiek do przeróbki", "My", "Gdzie dawniej śpiewał ptak", "Gwiazdy moim przeznaczeniem", "Drzwi do lata", "Wieczna wojna", "Cieplarnia", "Przestrzeni! Przestrzeni!", "Non stop", "Aleja potępienia", "Kwiaty dla Algernoma", "Koniec dzieciństwa", "Hiob. Komedia sprawiedliwości".

4.5/6 - warto przeczytać
fantastyka, 340 stron, premiera 09.03.2021 (1957), tłumaczenie Zofia Kierszys
Za możliwość przeczytania książki dziękuję Wydawnictwu Rebis.