UKRYTY GENIUSZ David Adam

"Nie wystarczy po prostu mieć inteligencję; trzeba jej jeszcze używać."

"Ukryty geniusz" jest osobną publikacją, a zarazem luźną kontynuacją "Człowieka, który nie mógł przestać", gdyż i tym razem David Adam przygląda się funkcjonowaniu ludzkiego umysłu, procesom wciąż skrywającym mnóstwo tajemnic i niewiadomych. Ze względu na szeroki zakres tematyczny, na książkę trzeba przeznaczyć sporo czasu, najlepiej poznawać ją partiami i w spokojnych rytmach, wnikliwie spoglądać na rozum z różnych perspektyw.

Autor przybliża aspekty z poszerzania funkcji poznawczych, podniesienia poziomu inteligencji, poprawienia sprawności umysłowej. Omawia metody stymulowania sieci połączeń tkanki nerwowej i reguły powstawania nowych. Przywołuje pionierskie spojrzenia nauki, dawne i współczesne wzorce. Wszystko wspiera różnorodnymi przykładami, które sprawiają, że trudne zagadnienia stają się przystępne i zrozumiałe. Narracja przekonująca i przyjazna, nie ma żargonu naukowego, jedynie drobne wzmianki terminologii tam, gdzie jest to niezbędne, ze względu na jednolitość przekazu.

Istota inteligencji charakteryzuje się wysoką złożonością i niejednoznacznością, poznawanie jej bazuje na różnych dyscyplinach nauki, a testy i kwalifikacje wymykają się pełnemu obrazowi. Penetrowanie pochodzenia ludzkiego potencjału umysłowego stawia wyzwania, ponieważ nie daje się uogólniać i szufladkować. Wkraczamy w sferę genetyki i dziedziczenia, psychologii i kodyfikacyjnej interpretacji, środków farmakologicznych i sztucznej aktywizacji. Sporo wzmianek o badaniach naukowych, sukcesach i spektakularnych niepowodzeniach neuronauki. Ciekawe historie potwierdzają lub obalają, stawiane na przestrzeni dziesiątek lat, hipotezy i wnioski. 

Najbardziej frapujące fragmenty książki to te, które traktują o szczególnych stanach umysłu - autyzmie, zespole sawanta, synestezji i demencji. Z jednej strony niski poziom inteligencji, z drugiej ponadprzeciętne zdolności umysłowe w konkretnej dziedzinie, nagłe zdobywanie talentu w wybranym zakresie pod wpływem dramatycznego wypadku, czy stopniowe wygaszanie pracy umysłu u starszych osób. Mózg osobliwie przenosi doświadczenia z jednego zmysłu na drugi i tworzy coś niezwykłego. Omawiana jest ponura historia brytyjskich zakładów psychiatrycznych, zagrożenia związane z rozwojem eugeniki oraz metody modyfikacji pracy mózgu.

Nie mogło zabraknąć nawiązań do kwestii etycznych, moralnych i społecznych, zatem zbieramy frapujący materiał do przemyśleń. Publikacja nie wnosi innowacyjnych myśli, ale jest zajmującym zestawieniem popularnych osiągnięć nauki, interesującą przymiarką do głębszego studiowania. Atrakcyjnie przyciąga do przyjrzenia się, czym jest inteligencja i jakie są jej wymiary, przyjemnie przygotowuje do dalszych dociekań, specjalistycznych lektur, opracowań z psychologii intelektu i układu nerwowego. Zerknijcie na inne publikacje serii #nauka ("Szarlatani", "GPS mózgu", "Homo hapticus", "Pierwsze znaki", "Mikrobiom", "Magia bioinżynierii", "Geniusz ptaków").

4/6 - warto przeczytać
literatura popularno-naukowa (neuronauka), 286 stron, premiera 27.02.2020 (2018)
tłumaczenie Barbara Gutowska-Nowak
Za możliwość przeczytania książki dziękuję Wydawnictwu Uniwersytetu Jagiellońskiego.

CZŁOWIEK, KTÓRY NIE MÓGŁ PRZESTAĆ David Adam

"Umysł to fabryka myśli... Nie wszystkie spośród czterech tysięcy myśli przychodzących do głowy przeciętnemu człowiekowi w ciągu dnia okazują się przydatne czy racjonalne. Umysłowe rupiecie mogą przyjmować różne formy."

Pretekstem do napisania książki stały się przeżycia autora, chęć opisania własnych doświadczeń, szczerego ukazania zmagań z chorobą, przedstawienie obrazu codzienności, kiedy niechciane i irracjonalne myśli przenikają mózg człowieka. To całkiem udana próba pogłębionego spojrzenia na zagadnienia zaburzenia obsesyjno-kompulsyjnego (OCD). Trudne do powstrzymania zachowania, utrwalone rytuały pochłaniające czas, powracające dręczące obrazy, natrętny wewnętrzny głos. Udało się doskonale ukazać, w jakim stopniu ograniczają prawidłowe funkcjonowanie i szczęśliwe życie, zrobiło to na mnie wrażenie.

Autor zastanawia się nad wyjaśnieniem tych zaburzeń, ewolucyjnym podłożem, dziedzictwem biologicznym, środowiskowym, doświadczeniami z wczesnego dzieciństwa, uprzedzeniami, opiniami i poziomem wiedzy. Obrazowo pokazuje jak trudno dotrzeć do przyczyn występowania choroby, jak niewiele wciąż o niej wiadomo, jak szerokie jest spektrum jej symptomów, w jaki sposób ją leczyć, jakie stosować terapie, jak pomagać osobom nią dotkniętym. Książkę chętnie się czyta, wciąga w ciekawy psychologiczny temat, nie przytłacza fachowym słownictwem, podaje liczne przykłady, przytacza nazwiska znanych osób, które zmagały lub zmagają się z OCD, ale to też zerknięcie na sposób naświetlenia choroby w środkach masowego przekazu.

Liczyłam właśnie na frapujące popularnonaukowe przybliżenie skąd przychodzą do głowy myśli, które nie są odpowiednie, których nie można zignorować, powstrzymać, odesłać, a które rodzą dyskomfort, niepokój, a nawet paraliż. Zajmująco ukazano sposób rodzenia się i proces wypracowania kompulsywnych zachowań, mających przynieść ulgę i ujście, uczynić życie lepszym jakościowo i zwolnionym z cierpienia. Zaburzenia podstępnie zniekształcają perspektywę, wyolbrzymiają drobne zagrożenia, wykrzywiają prognozy, przedstawiają statystyczną szansę jako przepowiednię, a nie informację o małym prawdopodobieństwie wydarzenia.

David Adam wielokrotnie podkreśla, że związek między umysłem a mózgiem to jedno z najbardziej tajemniczych zagadnień współczesnej nauki. Około trzech procent ludzi cierpi w którymś okresie życia na różne zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne. OCD to czwarte najpopularniejsze zaburzenie umysłowe po depresji, uzależnieniach i zaburzeniach lękowych. Zatem warto mieć jego świadomość, bo choć my możemy być na nie odporni, co wcale nie jest takie pewne, to niewątpliwie właściwa wiedza pozwoli zrozumieć postawy czy zachowania innych. Publikację uzupełnia bibliografia i liczne przypisy.

4.5/6 - warto przeczytać
literatura popularnonaukowa (psychologia), 238 stron, premiera 14.11.2016
tłumaczenie Andrzej Homańczyk
Za możliwość przeczytania książki dziękuję Wydawnictwu Uniwersytetu Jagiellońskiego.