DZIEWCZYNKA Z WYCINANKI

BART VAN ES

"Bez rodzin nie mamy historii."

Zagłębiając się w rodzinne historie napotykamy różnorodny koloryt zdarzeń, zwłaszcza jeśli obracamy się wokół wojennych realiów i ich następstw. W każdym scenariuszu życia dostrzegamy ciemne strony, wystarczy starannie poszperać w archiwalnych materiałach. Bart Van Es cofa się dwa pokolenia, aby spojrzeć prawdzie w oczy, zatrzymać się przy tym, co przydarzyło się jego bliskim, jak poradzili sobie z traumatycznymi przeżyciami holenderskich wojennych doświadczeń. Wnika we wspomnienia Lien, żydowskiej dziewczynki adoptowanej przez jego dziadków, traktowanej jak własną córkę, ukrywanej przed hitlerowskim planem zagłady. Czyni to z wyczuciem i szacunkiem, bez zbędnej pompatyczności i sztuczności, nie skrywa tego, co krępujące i niezręczne. Stawia na szerokie spojrzenie na naturę człowieka. Nie preferuje żadnej ze stron, stara się w pełni ukazać każdy punkt widzenia, tam gdzie to możliwe daje głos bezpośredni, a gdzie nie, posiłkuje się zachowanymi dowodami.

Znakomicie ukazuje pełne sprzeczności fakty, dociera do niewygodnych danych, weryfikuje dwie perspektywy. Z jednej strony kobieta, która poświęca się dla obcych żydowskich dzieci, stwarza im ciepły dom, przyjmuje spore wyzwanie, ściąga na siebie wielkie niebezpieczeństwo. Z drugiej dziewczynka, pragnie miłości, przyzwyczaja się do niej, ale za chwilę zostaje jej pozbawiona. Autor prowadzi prywatne śledztwo, jak doszło do bolesnego rozłamu w rodzinie, co się na niego złożyło, dlaczego wszystko potoczyło się w pełnym bólu kierunku. W miarę wyciągania na światło dzienne nowych informacji, czytelnik czuje się coraz bardziej skołowany, nie może jednoznacznie opowiedzieć się za którąś ze stron, tym bardziej, że we wspomnieniach pojawiają się duże luki, pamięć nie wszystko chce ujawnić, zaś interpretacje wypełnione są potężnymi dawkami uczuć. Wielokrotnie łapałam się na tym, że reportażowa biografia docierała do mojej wyobraźni z potężną dawką emocji, poruszała czułe strony, skłaniała do szerokich przemyśleń i refleksji. 

Zawiłości wojennych losów i ogniwa niewidzialnego łańcucha ludzi dobrej woli, ryzykowanie życiem podczas nielegalnego przemycania dzieci, dawania schronienia we własnych rodzinach. Biologiczni rodzice w imię miłości do dziecka oddający je w obce ręce, by uratować przed pewną zagładą. Z dnia na dzień dziewięciolatkę pozbawia się poczucia bezpieczeństwa, kontaktu z bliskimi, własnej tożsamości. Obciążona tajemnicą, zachęcana do nieufności wobec wszystkich, stopniowo zatraca siebie. Odsyłana od jednych opiekunów do drugich, gwałtownie zrywa więzi przynależności. Rodziny zastępcze pojawiają się na chwilkę lub chwilę, a ona trwa w zwieszeniu, niewiadomej i niepewności. Autor ukazuje dychotomiczność osobowości dziecka, nastolatki i dorosłej kobiety. Wdzięczność miesza się z żalem, radość ze smutkiem, normalność z aberracją. Czy można uporać się z trudnymi dla duszy doświadczeniami, wyprzeć ze świadomości wojenne przeżycia, pozbyć się negatywnych naznaczeń? Zerknij również na inną książkę z serii Historiai, teraz Bo.wiem, "Krawiec, żandarm i spadochroniarz", smutny obraz odejścia od człowieczeństwa.

4.5/6 - warto przeczytać
literatura faktu, 264 strony, premiera 25.01.2021 (2018), tłumaczenie Barbara Gutowska-Nowak
Za możliwość przeczytania książki dziękuję Wydawnictwu Uniwersytetu Jagiellońskiego.